یائسگی واژه‌ای است که بیشتر برای تغییرات هورمونی در زنان استفاده می‌شود و شاید بسیاری از افراد از اینکه این تغییرات در بدن مردان نیز رخ می‌دهد مطلع نباشند باید گفت که با خاتمه فرایند تخمک گذاری یائسگی آغاز می‌شود که زمان آن در جوامع گوناگون متفاوت است.

بیایید به اول کاربرگردیم:

دستگاه تولید مثل زن شامل مهبل و رحم و تخمدان‌هاست و پستان‌ها نیز متاثر از فرایند تولید مثل هستند. زمانی که این مجموعه فعالیتشان را شروع می‌کنند، آغاز دوره بلوغ است:

 اولین علامت بلوغ بزرگ شدن استخوان لگن دختر خانم‌هاست که اغلب به آن توجه نمی‌شود. دومین علامت جوانه زدن پستان و سومین علامت رشد موهای زهار است. پاسخ این پرسش که چگونه بلوغ شروع می‌شود، مانند داستان مرغ و تخم مرغ است که اول مرغ به وجود آمد یا تخم مرغ؟ یعنی اینکه شروع بلوغ ریشه فیزیولوژیک دارد یا ذهنی محل بحث است.

از نظر فیزیولوژیک می‌دانیم که بر اثر بلوغ، کورتکس مغز فرمان‌هایی برای غده هیپوتالاموس مغز صادر می‌کند و از آنجا دستورالعملی به هیپوفیز که تولیدکننده هورمون‌های محرک تخمدان است و در قاعده مغز قرار دارد ارسال می‌شود. سپس هیپوفیز دو هورمون به نام FSH و LH را که ماده اولیه تولید هورمون زنانه یا همان «استروژن» است ترشح می‌کند.

استروژن از تخمدان و سلول‌های دور تخمک ترشح می‌شود. مکانیسم تولید استروژن بسیار پیچیده و شگفت انگیز است. در واقع، برای تولید هورمون استروژن به میزان کافی، چندین دستگاه بدن باید با هم همکاری داشته باشند و هماهنگ کار کنند.

منظور از کافی مقداری است که نیاز قسمت‌های گوناگون بدن مانند پستان، پوست، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی که مسئول تنظیم خلقیات یا رفتار است، دستگاه تولید مثل، و از همه مهم تر بافت استخوانی را تامین کند. بنابراین در صورتی که تولید بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، مشکلاتی برای فرد ایجاد خواهدشد، مثل خونریزی، اشکالات گوارشی و حتی سرطان.

تخمک‌ها که از دوران جنینی در دختران شکل می‌گیرند در دوران بلوغ تغییراتی می‌کنند؛ در دوران جنینی چند میلیون تخمک در داخل تخمدان به وجود می‌آید. به هنگام تولد، این تعداد به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تقلیل پیدا می‌کند و در شروع بلوغ به ۴۰ هزار می‌رسد که اگر قدرت باروری را از سن ۱۶ تا ۴۰ یا ۴۲ سالگی در نظر بگیریم، این تعداد برای این مقطع زمانی کافی است.

در هر ماه تعدادی از این ذخیره، یعنی حدود ۴۰ تا ۶۰ عدد آن شروع به رشد می‌کند و در نهایت قوی‌ترین و بهترین آنها که یک یا دو تخمک است از تخمدان رها می‌شود و در انتهای لوله فالوپ قرار می‌گیرد و سپس به داخل لوله هدایت و باعث تخمک گذاری می‌شود. بقیه تخمک‌ها نیز دچار استحاله می‌شوند و از بین می‌روند.

در شروع بلوغ و تولید هورمون زنانه (استروژن)، تخمدان‌ها و دستگاه‌ها و سلول‌های مختلف بدن دخیل هستند. بدین معنا که قبل از تولید استروژن از مولکول کلسترول، ابتدا پیش هورمون مردانه (آندروستدیون) که ماده اولیه مورد نیاز برای تولید استروژن است ترشح می‌شود. حال در صورتی که این ماده به هر دلیلی زیاد تولید شود یا جذب سلول‌های تخمدان نشود، علائم ثانویه مردانه مانند جوش صورت، پررنگی موهای زهار و بدن، و حتی پررنگ و ضخیم تر شدن موهای صورت و پشت لب به همراه افزایش مقدار این موها در زنان به وجود می‌آید. این حالت در شروع یائسگی هم ایجاد می‌شود و به علت انجام نشدن فرایند تخمک گذاری، میزان این هورمون در خون افزایش می‌یابد که به صورت پرمویی و جوش صورت در زنانی که در این سن قرار دارند بروز می‌کند.

عوارض قبل از شروع یائسگی قطعی:

عوارض دوران قبل از یائسگی قطعا شدیدتر از علائم دوران یائسگی است. درواقع، در کوتاه مدت و شروع این دوران، کاهش ترشح استروژن عوارض بسیار شدید ایجاد می‌کند و فرد دچار 

•تغییرات فشار خون، عصبانیت، زودرنجی و افسردگی 

•بروز تغییرات وازوموتور است.

•بحران‌های عمیقی فیزیولوژیکی و روانی

به این معنا که در این دوران، سیستم اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک به درستی کار نمی‌کند و از نظم خارج می‌شود، و این امر گاهی به طور نامنظم باعث گشاد شدن و در مواردی هم تنگی عروق می‌شود که ربطی به عوامل محیطی مثل سرما و گرما ندارد. به همین دلیل این افراد گاهی در زمستان دچار تعریق می‌شوند یا در تابستان احساس سرما می‌کنند. مجموعه این عوامل آثار منفی زیادی بر مسائل خانوادگی و اجتماعی فرد به جا می‌گذارد.

مرحله قبل از یائسگی، علاوه بر تغییرات فوق، شامل نوسانات قاعدگی هم می‌شود. به این صورت که:

•قاعدگی‌ها نامنظم می‌شود و زودتر و دیرتر رخ می‌دهد. 

•مقدار و مدت زمان خونریزی هم تغییر می‌کند و گاهی همراه با درد شدید و دفع لخته و در مواقعی بسیار شدید است که موجب نگرانی زنان می‌شود.

سوال:

در سنین یائسگی چه تغییراتی در بدن زن رخ می‌دهد که منجر به بی نظمی در عادت ماهیانه می‌شود؟

تا تخمک گذاری برقرار است، قاعدگی هم منظم است. در شروع یائسگی این نظم از بین می‌رود. قاعدگی به شکل نامنظم وجود دارد ولی خونریزی ناشی از تخمک گذاری نیست و به دلیل اختلالات هورمونی و کمبود میزان استروژن رخ می‌دهد به عبارتی وقتی تخمک گذاری به طور فیزیولوژیک انجام نشود، یعنی مرحله دوم بعد از آزاد شدن تخمک که همان ترشح پروژسترون است اتفاق نیفتد، بافت آندومتر برای کاشته شدن جنین احتمالی یا ایجاد قاعدگی آماده نمی‌شود و افزایش ضخامت این بافت به دلیل انجام نشدن تخمک گذاری باعث ریزش نامنظم قسمت‌هایی از آن و خونریزی می‌شود.

ادامه دارد